Arap-İsrail Savaşları (1948-1973), İsrail'in kuruluşuyla başlayan ve Ortadoğu'nun siyasi ve askeri dengesini şekillendiren bir dizi çatışmayı kapsar. Bu savaşlar, hem bölgesel güç dengelerini hem de uluslararası politikayı derinden etkiledi. Filistin sorunu, toprak anlaşmazlıkları ve dini gerilimler, bu savaşların temel nedenleri arasında yer aldı.
1. Birinci Arap-İsrail Savaşı (1948-1949) – Bağımsızlık Savaşı
Nedenleri:
İsrail'in Kuruluşu: 14 Mayıs 1948'de İsrail'in bağımsızlığını ilan etmesi, Arap ülkeleri tarafından bir tehdit olarak görüldü.
Filistin Toprakları Üzerindeki Anlaşmazlık: Birleşmiş Milletler’in 1947’deki taksim planı, Filistin topraklarını Yahudiler ve Araplar arasında bölmeyi öngörüyordu. Arap ülkeleri bu plana karşı çıktı.
Savaşın Gidişatı:
İsrail’in bağımsızlık ilanından bir gün sonra, Mısır, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak gibi ülkeler İsrail'e saldırdı.
İsrail, sürpriz bir şekilde organize olarak Arap ordularını geri püskürttü.
Sonuçlar:
1949 Ateşkes Anlaşmaları ile İsrail topraklarını genişletti.
Filistinli mülteciler sorunu ortaya çıktı ve Nakba (Felaket) olarak anılmaya başlandı.
2. İkinci Arap-İsrail Savaşı (1956) – Süveyş Krizi
Nedenleri:
Mısır’ın Süveyş Kanalı’nı Millileştirmesi: Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdül Nasır, 1956'da Süveyş Kanalı’nı millileştirerek Batı’nın tepkisini çekti.
İsrail'in Güvenlik Kaygıları: İsrail, Mısır’ın Gazze Şeridi ve Tiran Boğazı üzerindeki kontrolünü tehdit olarak gördü.
Savaşın Gidişatı:
İsrail, Birleşik Krallık ve Fransa ile birlikte Mısır’a karşı harekete geçti.
İsrail, Sina Yarımadası’nı işgal etti, ancak uluslararası baskı sonucu geri çekilmek zorunda kaldı.
Sonuçlar:
Birleşmiş Milletler Barış Gücü bölgeye konuşlandırıldı.
Mısır, Süveyş Kanalı üzerindeki kontrolünü sürdürdü.
3. Üçüncü Arap-İsrail Savaşı (1967) – Altı Gün Savaşı
Nedenleri:
Arap Ülkelerinin Koordineli Tehdidi: Mısır, Suriye ve Ürdün, İsrail’e karşı ortak bir tehdit oluşturdu.
Tiran Boğazı'nın Kapatılması: Mısır, İsrail'in deniz ulaşımını engelleyerek krizi tırmandırdı.
Savaşın Gidişatı:
İsrail, 5 Haziran 1967’de önleyici bir saldırı başlatarak Arap hava kuvvetlerini yok etti.
Savaş sadece altı gün sürdü ve İsrail büyük zafer kazandı.
Sonuçlar:
İsrail, Gazze Şeridi, Batı Şeria, Doğu Kudüs, Sina Yarımadası ve Golan Tepeleri’ni işgal etti.
Bu işgaller, Filistin sorununun daha da derinleşmesine yol açtı.
4. Dördüncü Arap-İsrail Savaşı (1973) – Yom Kippur Savaşı
Nedenleri:
Arap Ülkelerinin İntikam Arayışı: Mısır ve Suriye, 1967’deki yenilginin intikamını almak istedi.
Sina ve Golan Tepeleri Üzerindeki Hak İddiaları: Mısır ve Suriye, işgal edilen topraklarını geri almak için saldırıya geçti.
Savaşın Gidişatı:
6 Ekim 1973’te, Yom Kippur (Yahudilerin kutsal günü) sırasında Mısır ve Suriye, İsrail’e ani bir saldırı başlattı.
İsrail, başlangıçta zorlanmasına rağmen ABD’nin desteğiyle karşı saldırıya geçti ve durumu lehine çevirdi.
Sonuçlar:
1978 Camp David Anlaşmaları ile Mısır ve İsrail arasında barış sağlandı ve Mısır Sina Yarımadası'nı geri aldı.
Ancak Filistin sorunu ve işgal altındaki topraklar üzerindeki gerilim devam etti.
Savaşların Sonuçları ve Etkileri
Filistin Sorununun Derinleşmesi:
Her savaş, Filistinli mültecilerin sayısını artırdı ve Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) gibi grupların güçlenmesine yol açtı.
Ortadoğu’daki Jeopolitik Dengelerin Değişmesi:
İsrail, her savaş sonrası bölgedeki askeri gücünü pekiştirirken, Arap ülkeleri arasında derin bölünmeler oluştu.
Mısır ve Ürdün, İsrail ile barış yaparken, Suriye ve Lübnan gibi ülkeler düşmanlıklarını sürdürdü.
Petrol Krizi ve Ekonomik Etkiler:
1973 Yom Kippur Savaşı sonrası Arap ülkeleri petrol ambargosu uygulayarak Batı ekonomilerini etkiledi.
Uluslararası Politika Üzerindeki Etkiler:
ABD ve Sovyetler Birliği, bu savaşlarda aktif rol oynayarak Soğuk Savaş bağlamında Ortadoğu’da nüfuzlarını artırdılar.
Savaşlar, Birleşmiş Milletler’in bölgedeki barış çabalarını hızlandırdı.