Büyük Kuzey Savaşı (1700-1721): İsveç İmparatorluğu’nun Çöküşü ve Rusya’nın Yükselişi

Büyük Kuzey Savaşı, 1700-1721 yılları arasında İsveç İmparatorluğu ile Rusya, Danimarka-Norveç ve Polonya-Litvanya Birliği'nin oluşturduğu ittifak arasında gerçekleşen uzun ve yıkıcı bir savaştır. Bu savaş, İsveç'in bölgedeki hâkimiyetini kaybetmesine ve Rusya'nın Avrupa'daki büyük güçlerden biri olarak yükselmesine yol açmıştır.

Savaşın Arka Planı

1. İsveç İmparatorluğu’nun Baltık Hakimiyeti:

   • 17. yüzyıl boyunca İsveç, Baltık Denizi çevresindeki en güçlü devletlerden biri haline gelmişti.

   • XII. Karl liderliğindeki İsveç, bölgede geniş topraklara sahipti ve bu durum, komşu devletlerde rahatsızlık yaratıyordu.

2. Rusya'nın Avrupa’ya Açılma İsteği:

   • Büyük Petro (I. Petro), Rusya'yı Batı Avrupa tarzında modernize etmek ve Baltık Denizi'ne açılarak ticaret yollarını kontrol altına almak istiyordu.

   • Rusya'nın Baltık Denizi’ne ulaşma hedefi, İsveç ile doğrudan bir çatışmaya yol açtı.

3. Kuzey İttifakı’nın Kurulması:

   • İsveç’in artan gücüne karşı, Rusya, Danimarka-Norveç ve Polonya-Litvanya güçlerini birleştirerek Kuzey İttifakı'nı kurdu.

Savaşın Seyri

1. İsveç’in Erken Zaferleri (1700-1706):

   • Savaşın başında, genç İsveç Kralı XII. Karl, Rusya, Danimarka ve Polonya’ya karşı hızlı zaferler kazandı.

   • Narva Muharebesi (1700)'nde Rus ordusunu büyük bir yenilgiye uğrattı ve Danimarka’yı savaştan çekilmeye zorladı.

   • Polonya Kralı III. August tahttan indirildi ve yerine İsveç yanlısı Stanislaw Leszczynski getirildi.

2. Rusya'nın Güçlenişi ve Poltava Muharebesi (1707-1709):

   • Büyük Petro, ordusunu modernize ederek savaşa daha güçlü bir şekilde döndü.

   • 1709 Poltava Muharebesi'nde Rusya, İsveç’i büyük bir yenilgiye uğrattı. Bu savaş, İsveç’in savaşın seyrini kaybettiği dönüm noktası oldu.

   • XII. Karl, yenilgiden sonra Osmanlı topraklarına sığındı ve Osmanlı-Rus ilişkilerinde gerilime neden oldu.

3. Rusya'nın Zaferi ve Nystad Antlaşması (1721):

   • Rusya, İsveç’e karşı üstünlük kurarak Baltık Denizi çevresindeki birçok stratejik bölgeyi ele geçirdi.

   • Savaş, Nystad Antlaşması ile sona erdi. İsveç, Estonya, Letonya, İngria ve Karelya gibi toprakları Rusya'ya bırakmak zorunda kaldı.

     

Savaşın Sonuçları

1. İsveç İmparatorluğu’nun Çöküşü:

   • İsveç, Baltık Denizi’ndeki hakimiyetini kaybederek bir bölgesel güç haline geldi.

   • İsveç ekonomisi ve askerî gücü büyük darbe aldı, böylece Avrupa'daki üstünlüğü sona erdi.

2. Rusya'nın Yükselişi:

   • Büyük Petro, Rusya'yı bir Avrupa süper gücü haline getirdi ve St. Petersburg şehrini başkent yaparak Baltık Denizi'ne açıldı.

   • Rusya, savaş sonrası Avrupa’nın siyasi sahnesinde daha etkili bir rol oynamaya başladı.

3. Baltık Denizi'nin Kontrolü:

   • Baltık Denizi, artık Rusya'nın hakimiyetine girdi ve Rusya, bölgede ticaret yollarını kontrol altına aldı.

   • Bu durum, İngiltere ve diğer Avrupa güçlerinin Rusya’ya olan ilgisini artırdı.

4. Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa Dengeleri:

   • İsveç Kralı XII. Karl’ın Osmanlı topraklarına sığınması, 1711 Prut Savaşı'na zemin hazırladı.

   • Osmanlı İmparatorluğu, Rusya'nın güçlenmesinden rahatsızlık duydu ve Karadeniz bölgesindeki çıkarlarını korumaya çalıştı.